Akıllı sözleşmelerin her ne kadar blok zincir teknolojisi ile ortaya çıktığı düşünülse de aslında çok daha önceleri ortaya çıkmıştır. Bu yazımızda, akıllı sözleşmelerin yapısını, günümüzdeki yaratıcı kullanım alanlarını ve akıllı sözleşmelere ilişkin düzenlemeleri inceledik.
Tanım ve Yapı
Akıllı sözleşmeler, en basit anlatımıyla, bir sözleşmenin tamamını veya bir kısmını otomatik olarak yürüten ve blok zinciri tabanlı bir platformda saklanan bilgisayar kodu olarak tanımlanabilir. Ancak akıllı sözleşmeler, her zaman blok zincir teknolojisi ile kullanılmamıştır. Esasen akıllı sözleşmeler blok zincir teknolojisinden 10 yıl öncesinde ortaya çıkmıştır. [1]
Akıllı sözleşmelerin en önemli özellikleri, herhangi bir sözleşmenin ifa edilmesi için "if" kodlarıyla oluşturulan sözleşmeler olmakla birlikte, sözleşme tarafları bakımından önceden belirlenen şartların oluşmasıyla sözleşmenin otomatik olarak ifa edilmesidir [2]. Dolayısıyla, en eski örneklerinden biri, otomatlardır; satın alınması hedeflenen ürünün ücretinin ödenmesiyle birlikte şartlar oluşacağından dolayı otomat, satın alınan ürünü otomatik olarak alıcıya vermektedir [3]. Dolayısıyla özelliklerinden ilki kendi kendine uygulanmasıdır.
Günümüzdeki akıllı sözleşmeler ise, blok zincir tabanlı bir platformda yazılan kodlardan oluşmaktadır. Sözleşmede elde edilmesi istenen şartların kod halinde ifade edilmesiyle birlikte sözleşme, akıllı sözleşme niteliğini kazanmaktadır. [4] Geleneksel sözleşmelere benzese de aslında akıllı sözleşmelerin ayırt edici birkaç özelliği bulunmaktadır.
Elde edilmesi öngörülen sonuca yönelik bir kod yazılarak sözleşme yazılmaktadır. Ancak sözleşme kurulmasının ardından kod değiştirilemeyeceğinden dolayı akıllı sözleşmenin ifası daha güvenli bir şekilde gerçekleştirilecektir. Ayrıca blok-zincir platformlarındaki merkeziyetsiz yapı, üçüncü kişilerin sözleşmeye müdahale etmesini de engelleyebilir. Ancak doktrin, teknik anlamda güvenilirliğin sağlanmasının mutlak bir hukuki güvenilirliği beraberinde getirmeyeceğine dikkat çekmiştir. [5]
Akıllı sözleşmeler, daha öncede belirtildiği gibi, otomatik olarak ifa edilen sözleşmelerdir. Ancak otomatik olan ifa edilmesi, ifanın engellenemediği anlamına da gelmektedir. Dolayısıyla akıllı sözleşmenin ifa edilmemesi adına tarafların geçerli sebepleri de olsa, ifası engellenememektedir. Dolayısıyla daha katmanlı borç ilişkilerinde akıllı sözleşmenin haricinde tarafların sözleşmeye ilişkin şartlarını belirlemesi faydalı olacaktır. [6]
Aynı zamanda akıllı sözleşmelerle ilişkili olabilecek tüm işlemler şeffaf gerçekleştirilmektedir. Sözleşmenin blok-zincir tabanlı bir platformda bulunmasıyla birlikte, kriptografik değer özetlerinin ("hash value") benzersiz olmasıyla birlikte, tanımlanabilir halde olması dolayısıyla işlemler şeffaflık esasıyla gerçekleştirilmektedir. [7]
Son olarak, akıllı sözleşmelerin ayırt edici özelliklerinden biri de sözleşmelerin taraflarının birbirlerine güvenmeleri gerekmemektedir. Doktrinde, tarafların birbirlerine değil, kriptografiyle güvence alınmış olan bilgisayar algoritmasına güven duyduğu anlatılmaktadır. [8]
Birleşik Krallık Hukuk Komisyonu ("Komisyon"), bir adım daha ileri giderek, akıllı sözleşmelerin var olduğunu ancak icra edilebilir sözleşmeler olmaları için bazı şartların da aranabileceğini belirtmiştir. Aynı zamanda Komisyon, 3 farklı şekilde akıllı sözleşmelerin incelenebileceğini belirtmiştir. [9]
İlk olarak doğal dilde yazılarak komutların kod halinde yazılması söz konusu olabileceği belirtilmiştir. Bu sözleşme formatının yorumlama ve oluşturulması bakımından hukuki bir risk taşımadığı değerlendirilmiştir. Öte yandan Komisyon'un bildirdiği kadarıyla hibrit akıllı sözleşmeler de bulunmaktadır. Bu sözleşmeler kapsamında sözleşme hükümlerinin bir kısmı doğal dilde yazılabilecekken, bazı hükümlerinse kod şeklinde yazılabileceği bildirilmiştir. Doğal dil ile uygulanacak hukuk gibi hükümlerin de kullanılabileceğine dikkat çekilmiştir. Son olarak tamamen kod şeklinde yazılabilen akıllı sözleşmeler de bulunmaktadır. Bu durumda da en büyük sorun sözleşmelerin yorumu ve yorumun nasıl yapılması gerektiğine dair sorunlar ortaya çıkmaktadır. [10]
Görüldüğü üzere geleneksel sözleşmelerden farklı olarak, akıllı sözleşmelerde genel anlamda teknolojiye duyulan eşzamanlı güven ve güvensizlikle oluşturulmaktadır. Geleneksel sözleşmelerle ilgili de günlük hayatta yaşanan sorunların bir kısmını çözen ancak bazı problemleri de daha karmaşık hale getiren bir alan olma özelliğini göstermektedir.
Kullanım Alanları
Zaman içerisinde akıllı sözleşmelerin kullanım alanları genişlemektedir. Biz de bazı örneklere yer vermek istedik.
İlk olarak, tedarikçi ve satıcının arasındaki ilişkiyi hem daha şeffaf olması hem de daha güçlü bir ilişki kurulmasını sağlamaktadır. Uluslararası satışlar yapan bir yapı market olan Home Depot, tedarikçilerle uyuşmazlık ihtimalini sıfıra indirgeyebilmek adına akıllı sözleşmeleri kullanmaktadır. [11]
İkinci olarak Axie Games, blok-zincir teknolojisi ve çevrimiçi oyunlar arasında kurduğu köprüyle birlikte oynadıkça kazan ("play-to-earn") yapısıyla, kendi altyapısında akıllı sözleşmeleri kullanmaktadır. [12]
Akıllı sözleşmeler bakımından daha farklı kullanım alanları da mevcuttur. Doktrinde özellikle, bazı bölümleriyle eser sözleşmeleri, satım sözleşmeleri, bankacılık sözleşmelerinin bir kısmı, telif haklarına ilişkin sözleşmeler, sigorta sözleşmeleri ve NFT işlemleri de akıllı sözleşmeler aracılığıyla oluşturulabilir sözleşmeler olmaktadır. [13]
Kaynakça:
[1] Investopedia. “What Are Smart Contracts on the Blockchain and How They Work,” 2022. https://www.investopedia.com/terms/s/smart-contracts.asp.
[2] Ethereum. “Introduction to Smart Contracts | Ethereum.org,” 2019. https://ethereum.org/en/developers/docs/smart-contracts/.
[3] Çağlayan Aksoy, Pınar. Akıllı Sözleşmelerin Kuruluşu ve Geçerlilik Şartları. İstanbul: Oniki Levha Yayıncılık, 2021, sf.16.
[4] Lipton, Alex, Stuart Levi, Alex Lipton, and Stuart Levi. “An Introduction to Smart Contracts and Their Potential and Inherent Limitations.” The Harvard Law School Forum on Corporate Governance. The Harvard Law School Forum on Corporate Governance, May 26, 2018. https://corpgov.law.harvard.edu/2018/05/26/an-introduction-to-smart-contracts-and-their-potential-and-inherent-limitations/.
[5] Çağlayan Aksoy, sf.44-45.
[6] Çağlayan Aksoy, sf.48-49.
[7] Çağlayan Aksoy, sf.50.
[8] Çağlayan Aksoy, sf.54.
[9] UK Law Commission. “Smart Contracts,” 2021. https://www.lawcom.gov.uk/project/smart-contracts/., sf. 4.
[10] UK Law Commission. “Smart Contracts,” 2021. https://www.lawcom.gov.uk/project/smart-contracts/. , sf. 6-7.
[11] IBM. “What Are Smart Contracts on Blockchain? | IBM,” 2022. https://www.ibm.com/topics/smart-contracts#:~:text=Smart%20contracts%20are%20simply%20programs,intermediary’s%20involvement%20or%20time%20loss.
[12] Investopedia. “What Is Axie Infinity?,” 2022. https://www.investopedia.com/what-is-axie-infinity-5220657.
[13] Çağlayan Aksoy, sf. 66-75.
Comments