Türkiye'de reklam faaliyetlerinin yürütülmesinde önemini koruyan bir diğer uyum faktörü, reklam yasaklarıdır. Güvenlik, kamu düzeni ve menfaati ve sağlığı sebeplerinden dolayı, bazı mal ve hizmet gruplarında reklam tamamen yasaklanırken, bazılarında ise sıkı düzenlemelere tabidir. Bu yazımızda, sağlık alanında reklam yasaklarını inceledik.
Genel Olarak
Tedavi yolları ve ilaçlar, hayatı kolaylaştırmanın yanında insanların hayatını kolaylaştırmaktadır. Ancak ticari reklamın konusu olması, sağlık alanının taşıdığı hayati değerin yanında ticarileştirilmesinin alana büyük oranda zarar verdiği gözlemlendiğinden bilgilendirmeyi aşan tanıtımların tamamı yasaklanmıştır.
Esasında bilimsel olmayan tedavi yolları, beyan edildiği şekilde etki etmeyen veya daha zararlı etkileri olabilecek ilaçlar ve tıbbi cihazlar bakımından tamamıyla reklamın yasaklanması uygun görülmüştür.
Genel olarak bakıldığında, 3 temel hususta reklam yapılması yasaklanmıştır veya reklamlar özel düzenlemelere tabi tutulmuştur. Bunlardan ilki doktorların, diş hekimlerinin, hastanelerin, özel klinik ve polikliniklerin kişilikleri hakkında reklam yapılmasıdır. İkinci olarak sağlanan veya sağlanması planlanan tedavi ve hizmetler bakımından bilgilendirmeyi aşan ve reklam niteliğindeki ilanlar yasaklanmıştır. Son olarak da tıbbi cihazlar bakımından reklam yapılması oldukça kısıtlanmıştır.
İlgili Mevzuat
Reklam yasakları veya yapılabilecek reklamların temelini, reklam hukuku bakımından öncelikle Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ve sonrasında da Ticari Reklamlar ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği oluşturmaktadır. Belirtilmesi gerekir ki, sağlıkta reklama ilişkin reklam yasakları genel anlamda tüm mevzuat bir bütün şeklinde uygulanmaktadır. Ancak konuyu daha iyi anlatabilmek adına farklı kategorilere ayrılmıştır.
Hekimlik, diş hekimliği, hastaneler bakımından öncelikle, 1219 Sayılı Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun ve kanunun 24.maddesine göre düzenlenmiş olan Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi önem taşımaktadır. Ağız ve Diş Sağlığı Hizmeti Sunulan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkında Yönetmelik'te ise benzer şekilde diş hekimlerine ilişkin olarak düzenleme söz konusudur. Sağlık Meslek Mensupları ile Sağlık Hizmetlerinde Çalışan Diğer Meslek Mensuplarının İş ve Görev Tanımlarına Dair Yönetmelik bakımından da yönetmeliğin isminden de anlaşılabileceği gibi genel anlamda sağlık çalışanları ve sağlık hizmetlerinde çalışan diğer meslek gruplarının yapabileceği ve yapamayacağı tanıtıma ilişkin hükümlere yer verilmiştir. Hastaneler nezdinde Özel Hastaneler Yönetmeliği ve son olarak da genel olarak hekimlerin tamamı için kabul edilmiş olan Hekimlik Meslek Etiği Kuralları uygulanmaktadır.
Doktorlar ve diş hekimleri başta olmak üzere tüm sağlık çalışanlarına uygulanan reklam yasağı, aynı şekilde sağlanan tedavinin reklamı için de uygulanmaktadır. Farklılaşmanın tek yönü de tedavi hakkında bilgilendirmeye izin veriliyor olmasıdır. Bahsi geçen mevzuata ek olarak Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları Yönetmeliği ve Ayakta Teşhis ve Tedavi Yapılan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkında Yönetmelik uygulanmaktadır.
Son olarak da tıbbi cihazlarla ilgili olarak reklam yasağı bulunmaktadır. Tıbbi cihazlar bakımından ise açıklanan mevzuat hükümlerinin yanında, Tıbbi Cihaz Satış, Reklam ve Tanıtım Yönetmeliği ve diğer ilgili mevzuat hükümleri de uygulama alanı bulmaktadır.
Sağlık Çalışanları ve Hastaneler
Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi'nin 9.maddesine göre, hekimlerin adlarını, Tıpta Uzmanlık Tüzüğü’ne göre kabul edilmiş olan ihtisaslarını, akademik unvanlarını, hasta kabul ettikleri yer ile muayene saatlerini bildiren ilanlar verebilmeleri mümkün olup diğer suretlerle ilan, reklam ve benzeri şekilde tanıtım yapmalarının yasak olduğu belirtilmiştir. Mevzuatta açık bir şekilde reklamın yasak olduğundan bahsedilmiştir.
Genel anlamda sağlık çalışanları bakımından Sağlık Meslek Mensupları ile Sağlık Hizmetlerinde Çalışan Diğer Meslek Mensuplarının İş ve Görev Tanımlarına Dair Yönetmelik'in 5.maddesinin 1/c fıkrası kapsamında yanıltıcı, talep artırıcı ve kendilerini övücü tanıtım yapamaz, kampanya düzenleyemez ve hiçbir şekilde reklam yapılamayacağı belirtilmiştir, bunun yanında aynı zamanda sadece isim, unvan, dal ve adreslerini tanıtabilecekleri belirtilmiştir. Benzer şekilde, Ağız ve Diş Sağlığı Hizmeti Sunulan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkında Yönetmelik'in 24.maddesinin 5. fıkrası kapsamında diş hekimleri tarafından, diplomalarının veya uzmanlık belgelerinin onlara verdiği yetkiler haricinde, sertifika, yüksek lisans veya doktora belgesine dayanılarak, uzman olunduğu ilan edilerek meslek yürütülemeyeceği belirtilmiştir. Açık bir şekilde, alınan farklı eğitimlerin tanıtımının yapılamayacağı belirtilmiştir.
Öte yandan, 2016'da Türk Tabipler Birliği'nce kabul edilen Hekimler ile Sağlık Kurum ve Kuruluşlarının Elektronik Ortamlardaki Paylaşımlarına İlişkin Kılavuz
kapsamında da aynı yönde düzenlemeler bulunmaktadır. Bu düzenlemelerin içerisinde, sağlık çalışanları ve hastanelerin internet ortamında ve sosyal medyada bulunabilecekleri ancak ticari reklam niteliği taşımayan, yalnızca bilgilendirme amaçlı yazıların bulunabileceği belirtilmiştir. Bunun yanında, yine aynı kılavuzda, her bilgilendirme sayfasında websitelerinde "Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır, tanı ve tedavi için mutlaka doktorunuza başvurunuz" şeklinde bir uyarının yer alması zorunluluğu bulunmaktadır.
Öte yandan Özel Hastaneler Yönetmeliği 60.madde kapsamında, özel hastanelerin, meslekî etik kurallarına aykırı şekilde, insanları yanıltan, yanlış yönlendiren ve talep yaratmaya yönelik, ruhsatında yazılı kabul ve tedavi ettiği uzmanlık dallarından başka hastaları kabul ve tedavi ettiği intibaını uyandıran, diğer hastaneler aleyhine haksız rekabet yaratan davranışlarda bulunamazlar ve bu mahiyette tanıtım yapamayacakları kabul edilmiştir. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ve Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalara İlişkin Yönetmelik'e benzer şekilde oluşturulmuş hükümler olma niteliğini taşımaktadır.
Ayakta Teşhis ve Tedavi Yapılan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkında Yönetmelik 29/1.madde nezdinde de sağlık kuruluşları tarafından reklam yapılamayacağı belirtilmiştir.
Görüldüğü üzere, sağlık çalışanları ve hastanelerin yalnızca izin verilen bilgiler ve kendi özgeçmişlerini ve hizmet verdiği yeri ve çalışma saatlerini ilan edebildiği görünmektedir. Websitelerinde tüketicinin bilgilendirilmesine olanak sağlansa da yine de büyük ölçüde kısıtlanmıştır. Benzer şekillerde özel hastaneler için de aynı hükümler uygulanmaktadır. Ancak özel hastaneler bakımından hizmet alanları ve sunacağı hizmetler ile açılış bilgileri ve benzeri konularda toplumu bilgilendirmek amacıyla tanıtım yapabilir ve ilan verebileceği belirtilmiştir.
Tedavi Yöntemleri
Daha öncesinde de bahsedildiği üzere, sağlık alanında reklam hakkında açık bir reklam yasağı söz konusudur. Sağlık çalışanları ve özel hastaneler bakımından söz konusu olan mevzuatın yanı sıra Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları Yönetmeliği ve Ayakta Teşhis ve Tedavi Yapılan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkında Yönetmelik uygulama alanı bulmaktadır.
Tedavi yöntemlerinin direkt iyileştirici bir etkisinin olduğunu, onaylanmamış bir tedavinin herhangi bir veriye dayanmadan kanıtlanmış bir tedavi yöntemi gibi tanıtılması ve bu tanıtımın bilgilendirmeyi aşması halinde idari para cezası konusu olabilir.
Reklam Kurulu kararlarından da görülebileceği gibi mevzuatta bilgilendirmenin aşılması ve ticari reklam niteliğinde olması halinde, somut olaya göre soruşturma konusu olmaktadır. Çünkü tedavilere ilişkin farklı birçok ve yaratıcı şekilde mevzuata aykırı olarak reklamı yapılabilmektedir ve dolayısıyla teker teker tanıtım şekillerinin yasaklanması söz konusu olamayacaktır. Genel anlamda, mevzuatta yanıltıcı, abartılı, doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmamış bilgilere ve talep yaratmaya yönelik açıklamalara yer verilemeyeceği belirtilmiştir.
Tıbbi Cihazlar
Tıbbi cihazlar bakımından Tıbbi Cihaz Satış, Reklam ve Tanıtım Yönetmeliği uygulanmaktadır. Örneğin bahsi geçen yönetmelik uyarınca, yalnızca işitme cihazı merkezlerinde, ısmarlama protez ve ortez merkezlerinde veya optisyenlik müesseselerinde ya da diş protez laboratuvarlarında satışı, uyarlaması veya uygulaması yapılan cihazların ve münhasıran sağlık meslek mensupları tarafından, kullanılması veya uygulanması öngörülen ya da tıbbi cihaz satış merkezlerinde uygulama gerektiren cihazların, tüketiciye hitaben reklamı yapılamayacağı hüküm altına alınmıştır.
Yönetmeliğin ekinde yer alan Satış Merkezleri Haricinde Satışı Yapılabilecek Cihaz Listesi'nde yer alan cihazların tüketiciye hitaben reklamı ise serbestçe yapılabileceği belirtilmiştir. Bu listedeki ürünler, diş macunu, diş protez bakım ürünleri, kondom, hasta altı bezi, inkontinans pedi, topikal uygulanan sıcak soğuk kompres, yara bandı, flaster, pamuk, ağızçalkalama suyu, nefes açıcı burun bantları şeklinde sayılmıştır.
Yapılan reklamların, 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, 6112 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun ve ilgili diğer mevzuat hükümlerine uygun olmak zorunda olduğu Yönetmelikte vurgulanmıştır.
Bahsi geçen Yönetmelik hükümlerine aykırı olarak yapılan reklamların tespiti halinde, Türkiye İlaç ve Tıbbî Cihaz Kurumu, tıbbi cihaz satış merkezi ilgili uygunsuzluğun giderilmesi hususunda uyaracaktır ve belirtilen uygunsuzluğun giderilmemesi halinde tıbbi cihaz satış merkezinin satış faaliyeti 15 gün süreyle durdurulacaktır.
Comments